1915-2015: honderd jaar Katwijkse Gekkenlogger

de zee ligt vol mijnen en storm is ‘t seizoen
(…) een logger vaart ter hel…

Bijna honderd jaar geleden, in september 1915, vond op de Noordzee een door godsdienstwaanzin veroorzaakte drievoudige moord plaats. De slachtpartij gebeurde aan boord van een Nederlands vissersschip. Dat schip, de haringlogger KW 171 ‘Noordzee V’, is de geschiedenis ingegaan als ‘De Katwijkse Gekkenlogger’.  Wat zich aan boord had afgespeeld was direct al wereldnieuws – tot in Australië berichtten kranten erover (dubbel opmerkelijk, vanwege de massaslachtingen onder Australiërs bij Gallipoli, in dezelfde periode).Zie: www.nederlandsepoezie.org/x-files/katwijkse_gekkenlogger.html
En: wereldoorlog1418.nl/gallipoli/strijd-schiereiland-gallipoli/index.html

Juist in 2015, na de bloedige, door godsdienstwaanzin veroorzaakte aanslagen in Parijs, is het verhaal van de Katwijkse Gekkenlogger hoogst actueel.

De Gekkenlogger duikt af en toe in de Nederlandse literatuur op: in de novelle De blinde vaart (1941) en in de dichtbundel Hellevaart (1946) van Johan W. Schotman, in de roman Waanzee (1999) van Robert Haasnoot en in de studie (2011) van A.H. Huussen jr. over Schotman.

Dat de gebeurtenissen aan boord van de ‘Noordzee V’ niet in de vergetelheid zijn verdwenen, is vooral te danken aan dichter, prozaïst, arts, psychiater (en etc.) Johan W. Schotman (1892-1976). Tussen 1916 en 1920 had hij samenvattingen van de verhoren van de in een krankzinnigen gesticht opgesloten opvarenden van de haringlogger gelezen. Dat materiaal (plus de verslagen uit de kranten) verwerkte hij tot één lang gedicht, dat in 1946 voor het eerst verscheen.

In dat gedicht geeft hij een ijzingwekkend beeld van het zwaar-gelovige Katwijk, anno 1915:

Hij maakt ook de dreiging van het oorlogsgeweld, inzichtelijk, in zowel beeld als geluid:

Dankzij z’n achtergrond als psychiater weet hij in Hellevaart het rijpen van de godsdienstwaan in het hoofd van de hoofddader aanvoelbaar te maken, op huiveringwekkende wijze – hoe hij dat precies doet kan ik niet in een paar fragmenten tonen (onderhandelingen met de erven over de online-isering van het complete boek zijn gaande). Het gedicht behoort mijns inziens tot de hoogtepunten van de Nederlandse (maritieme) poëzie. Neem dit fragment:

Ik heb zelf enkele nachten op de visafslag in Lauwersoog gewerkt, waar ik op zee gekeelde vissen moest sorteren. Vissen die op precies dezelfde wijze gevangen als hoe Schotman het beschreef –  werkelijk, geniaal.

Het is jammer dat Schotman vooral de geschiedenis is ingegaan als dichter waar J. Slauerhoff en E. du Perron gebrouilleerd mee raakten. Da’s jammer, want Schotman verdient beslist meer.

© Bart FM Droog, 2015